Archeologische vondsten in Catalonië, Spanje, suggereren dat enkele van de oudste muziekinstrumenten die ooit zijn ontdekt, bijna 6000 jaar geleden gebruikt kunnen zijn voor zowel communicatie als artistieke expressie. Onderzoekers hebben twaalf grote schelptrompetten geïdentificeerd die zijn gevonden in neolithische nederzettingen en mijnen en dateren uit het late vijfde en vroege vierde millennium voor Christus. Deze instrumenten, gemaakt van Charonia lampas zeeslakken, bieden een zeldzaam kijkje in de soundscapes van het oude Europa.
De ontdekking en de implicaties ervan
De schelpen werden niet als voedsel gebruikt – de slakken waren al gestorven voordat ze werden verzameld – en aanpassingen, zoals het verwijderen van de puntige punt, bevestigen hun gebruik als trompetten. Moderne experimenten uitgevoerd door archeoloog Miquel López García, een professionele trompettist, bewijzen dat ze een ‘krachtige, stabiele toon’ produceren die lijkt op een hoorn. Dit gaat niet alleen over instrumenten; het gaat over vroege menselijke communicatie en mogelijk over de oorsprong van muziek zelf.
De ontdekking daagt ons begrip uit van hoe prehistorische samenlevingen met elkaar omgingen. De granaten hadden communicatie over lange afstanden tussen gemeenschappen of binnen mijnbouwactiviteiten kunnen vergemakkelijken, waarbij er zes werden opgegraven in variscietmijnen. Het feit dat soortgelijke granaten pas in het midden van de 20e eeuw werden gebruikt voor waarschuwingssystemen, zoals blijkt uit de familietraditie van García in Almería, onderstreept de opmerkelijke lange levensduur van het instrument.
Voorbij de utilitaire functie: een eeuwenoud muzikaal erfgoed
Het muzikale potentieel van de schelpen gaat verder dan eenvoudige signalering. Door de luchtstroom en de positionering van de handen te manipuleren, ontdekten onderzoekers dat ze tonen en timbres konden veranderen, wat improvisatie en genuanceerde geluidsverkenning suggereerde. Dit duwt het idee van prehistorische muziek verder dan louter nut; deze instrumenten hadden expressieve, artistieke functies kunnen dienen en sociale banden en emotionele expressie kunnen bevorderen.
Dit is geen geïsoleerd fenomeen. De Marsoulas-grot in Frankrijk leverde een 18.000 jaar oude schelptrompet op met identieke kenmerken, wat duidt op een voortdurende traditie die millennia beslaat. De Catalaanse schelpen vertonen, net als hun paleolithische voorganger, ‘expressieve kwaliteiten’ die verwijzen naar bredere muzikale toepassingen.
Het grotere geheel: waarom dit ertoe doet
Het onderzoek roept fundamentele vragen op over de oorsprong van muziek. Was vroege muzikale expressie puur nuttig – een overlevingsinstrument – of kwam het voort uit diepere menselijke behoeften aan verbinding, emotie en zelfexpressie? De granaten suggereren dat beide misschien een rol hebben gespeeld. Deze oude instrumenten waren niet alleen hulpmiddelen om te overleven; ze behoorden tot de eerste geluidstechnologieën die mensen ooit hebben ontwikkeld, met het vermogen om trillingen vorm te geven op een manier die vergelijkbaar is met moderne koperblazers.
Deze bevindingen onderstrepen dat muziek geen moderne uitvinding is, maar een diepgewortelde menselijke praktijk, die zich al tienduizenden jaren samen met onze samenlevingen ontwikkelt. De echo’s van deze eeuwenoude schelptrompetten herinneren ons eraan dat de behoefte om te creëren, te communiceren en onszelf uit te drukken door middel van geluid een blijvend onderdeel is van wat ons menselijk maakt.
